26 maja 2025 roku w Pomniku Mauzoleum została otwarta wystawa „Powstanie listopadowe w twórczości Henryka Krauzego” ze zbiorów prywatnych oraz Muzeum Kultury Kurpiowskiej. Ekspozycję można oglądać do 7 lipca.
Henryk Krauze (1912–1991), syn Cezarego i Kazimiery z Zielińskich, absolwent Akademii Wychowania Fizycznego w Warszawie (1953 rok). Przed 1939 rokiem podjął pracę w macierzystym Gimnazjum i Liceum im. Króla Stanisława Leszczyńskiego w Ostrołęce, gdzie był nauczycielem przysposobienia wojskowego. Czynną służbę wojskową odbył w 71 Pułku Piechoty w Zambrowie. W mieście tym ukończył również szkołę podchorążych. W 1939 roku walczył w szeregach Batalionu Kurpiowskiego Obrony Narodowej. Będąc dowódcą plutonu zwiadowczego przebywał w sąsiedztwie granicy polsko-niemieckiej w okolicach Myszyńca. Po bitwie pod Łętownią (13 września 1939 roku) dostał się do niewoli niemieckiej. Podczas drugiej wojny światowej przetrzymywany był w kilku obozach jenieckich, między innymi w obozie II C w Woldenbergu. Opuścił go na początku 1945 roku i wrócił do Ostrołęki. Po wojnie pierwszym miejscem pracy był węzeł Polskich Kolei Państwowych. Kolejnym – Liceum Ogólnokształcące, gdzie uczył przysposobienia wojskowego, wychowania fizycznego oraz rysunku. Zawodowo związany był również z Liceum Pedagogicznym, Technikum Budowlanym oraz Zasadniczą Szkołą Zawodową, ucząc w nich rysunku.
Henryk Krauze był osobą zaangażowaną w rozwój ruchu turystycznego. Był członkiem Zarządu Okręgu Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego w Warszawie, od 1953 roku członkiem Zarządu Oddziału Kurpiowskiego PTTK w Ostrołęce, a od 1975 roku prezesem Zarządu Wojewódzkiego PTTK w Ostrołęce. Angażował się również w prace Zespołu Teatralnego „Bis”. Należał do Stronnictwa Demokratycznego oraz udzielał się w Lidze Obrony Kraju. W 1973 roku został radnym miejskim.
Obok turystyki, pasją Henryka Krauzego była sztuka. Narodziła się ona w czasie, gdy osadzony był w obozie jenieckim w Woldenbergu. Jego prace malarskie i rysunkowe stanowią swoistą dokumentację architektury Ostrołęki i jej okolic. Niejednokrotnie przekładają też na język rysunku widoki ze starych fotografii, nadając im osobisty wymiar. Pierwsze próby rysunkowo-malarskie podjął Krauze podczas pobytu w obozie jenieckim w Woldenbergu. Parał się również rzeźbą. W nawiązaniu do zniszczonego przedwojennego pomnika szarży artylerii lekkokonnej pod dowództwem Józefa Bema w Ostrołęce, autorstwa Romualda Zerycha, wykonał jego projekt zrealizowany w 1958 roku. W 1973 roku zaprojektował medal z okazji 600-lecia Ostrołęki. Jest również autorem odznaki „Za zasługi dla województwa ostrołęckiego”. W 1980 roku Henryk Krauze wszedł w skład Społecznego Komitetu Obchodów 150. Rocznicy Bitwy pod Ostrołęką i został wybrany do komisji naukowo-historycznej. Zaprojektował wówczas m.in. kartę pocztową i cegiełki na odbudowę pomnika mauzoleum. Istotną część twórczości poświęcił Krauze powstaniu listopadowemu. Wśród prac warto przywołać obrazy olejne ze scenami bitwy pod Ostrołęką z artylerzystami Bema w roli głównej czy postaci Ludwika Solskiego w roli wiarusa z Warszawianki Stanisława Wyspiańskiego.
Na uwagę zasługują również rysunki pomników z Alei Listopadowej 1. Batalionu w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej, zaprojektowane przez Wojciecha Durkę z okazji setnej rocznicy wybuchu powstania listopadowego i zrealizowane na terenie tamtejszej Szkoły Podchorążych Piechoty. Trudno stwierdzić, czy Krauze wykonał rysunki wszystkich monumentów. Zapewne tak, tym bardziej, że będąc w Komorowie naszkicował również pomniki z Alei Królewskiej 2. Batalionu. Oryginalne szkice nie dotrwały jednak do naszych czasów bądź nie znamy miejsca ich przechowywania. Ich kopie zachowały się natomiast niekompletne.
Kurator wystawy: Barbara Kalinowska
Wystawa czynna od 26 maja do 7 lipca 2025 roku.
