Ńe z takéj dalecyjï ji nie za takó dǻrëmnotó. Literacki zapis dialektu kurpiowskiego.

Zasady pisowni literackiego dialektu kurpiowskiego (opracowane przez prof. Jerzego Rubacha)

System pisowni dialektu kurpiowskiego opracowany przez prof. Jerzego Rubacha funkcjonuje od 2009 roku. Przedstawione poniżej w skrócie podstawowych jego zasad. Zainteresowanych szczegółowych i uzasadnionych odsyłamy do cytowanej pracy prof. Jerzego Rubacha.

1. Mazurzenie.

W dialekcie kurpiowskim nie ma głosek  sz, cz, ż, dż . Ogólnopolskie  CZ  JEST zastępowane przez  C dż  przez  dz ,  sz  najczęściej przez  s,  rzadziej przez  S, Z  najczęściej przez  oo  rzadziej przez  ź .

Przykłady: język ogólnopolski dialekt kurpiowski

czytać  cytać

deszcz desc

żyto zyto

żaba zaba

drożdże drozdze

2. Pisownia głosek protetycznych.

W dialekcie kurpiowskim wyrazy ogólnopolskie zaczynające się od  i  poprzedzające są literą  j,  a wyrazy zaczynające się od  u, o, a  literą  ł .

Przykłady: język ogólnopolski dialekt kurpiowski

izba jϊzba

urok łurok

na łón

ale łale

3. Pisownia przyjęcia miękkich.

Głoski miękkie  ś, ź, ć, dź, ń  zapisywane są zawsze jednakowo jako  ś, ź, ć, dź, ń,  zasięg od kontekstu, w każdym przypadku

Przykłady: język ogólnopolski dialekt kurpiowski

siano śano

ciebie ćebźe

dziad dźåd

niańka ńańka

4. Kurpiowskie odpowiedniki głosek miękkich wargowych.

język ogólnopolski dialekt kurpiowski

p 'pies pś pśes

b 'bicz bź bżϊc

f 'figura ś śϊgóra

w 'widok ź źddok

m 'mieszkanie ń ńéskańe

Spółgłoski wargowe  p, b, f, w, m  są miękkie, dostępne po ich liście się  i  w pisarniach ogólnopolskiej.

5. W dialekcie kurpiowskim przekształcić się w cztery samogłoski, nie występujące w literackim Mów polskim.

• Éé  nazywane  e -kreskowanym, wymawia się jako głoskę pośrednią między ogólnopolskim  a  a  y .  Przykłady:  téz, kobźéta, krésky . Nie ma prostej zasady na występowanie liter  é.

• Ëë  ,  nazywane 'szwa’ , wymawia się jako głos pośredniczący między ogólnopolskim  a  głoską  a . Przykłady:  tën, poźëm, śë . Litere  ë  pisze SIĘ zamiast ogólnopolskiego  E,  jeżeli znajduje SIĘ ono PRZED  m, n  LUB  ń . Na końcu słowa zamiast ogólnopolskiego  ę,  piszemy zawsze  ë .

• Å å  , którą wymawia się jako tylne  a . Nazywamy ją a-tylnym. Przykłady:  mås, dåj, gråbta . Nie ma prostej zasady, gdzie piszemy i wymawiamy a-przednie a gdzie a-tylne.

• Którą ϊ,  którą wymawia się jako głoskę pośrednią między ogólnopolskimi  a  a kurpiowskim  y . Litere  ї  pisze SIĘ regularnie po literach  ś, ź, ć, dź, ń  oraz  j . Zaznaczyć trzeba, że ​​w kurpiowskim nie występuje głoska o brzmieniu takim jak ogólnopolskie  i . Przykłady:  śϊlny, źϊdać, ćϊcho .

6. Głoski występujące w języku polskim, ale zakres w dialekcie kurpiowskim innej aplikacji.

• Literatura i pisarstwo kurpiowskiej wymawia się jako głoskę pośrednią między ogólnopolskimi a i, choć jest ona bliższa ogólnopolskiemu. Przykłady: zyć, byk, brycka

W kurpiowskim pisze się y tam, gdzie występuje y w języku ogólnopolskim oraz zamiast ogólnopolskiego i po literach l, k, g, ch, h. Przykłady: lypa, kyj, żϊlky. – Literę a w pisowni kurpiowskiej wymawia się jako przednie a. Dlatego nazywamy je a-przednim. Przykłady: droga, tata, Marta

• Literę ó, nazywaną o-kreskowanym w pisowni kurpiowskiej wymawia się jako głoskę pośrednią pomiędzy ogólnopolskim o a u. Przykłady: równo, jadó, móźó. Nie ma jakiejś generalnej reguły, że tam gdzie mamy ogólnopolskie ó, występuje kurpiowskie ó, ale przed m, n oraz ń zamiast ogólnopolskiego o zawsze występuje ó.Przykłady: dóm, kóń, sóm.

• Litery ę i ą pokazują,że wymowa głosek może odbiegać od ich pisowni. Po kurpiowsku piszemy ę i ą w zasadzie tam, gdzie występują one w języku ogólnopolskim. Jednak choć po kurpiowsku piszemy pręt, tędy – wymawiamy te wyrazy jako prënt, tëndy.

Na końcu wyrazu zamiast ogólnopolskiego ę piszemy ë, a zamiast ą – piszemy ó. Przykłady: robźë,łorzë, kupujó, łąkó. Generalnie – inna jest w kurpiowskim wymowa ę i ą niż w języku polskim. Litery ę i ą wymawia się jako nosowe ë w przypadku ę i jako nosowe ó w przypadku ą. – głoski k i g w kurpiowskim są zawsze wymawiane i pisane jako twarde, np. kedy, węgel,

 7. Głoski mające w dialekcie kurpiowskim taką samą lub zbliżoną wymowę jak w języku polskim.

•  Literę e, nazywane e-zwykłym, w pisowni kurpiowskiej wymawia się tak jak literę e w pisowni ogólnopolskiej, np. piszemy deska – wymawiamy deska.
•  Literę u w pisowni kurpiowskiej wymawia się tak jak literę u w pisowni ogólnopolskiej np. piszemy kura – wymawiamy kura, piszemy luty – wymawiamy l luty. Trudność polega na tym, że nie we wszystkich wyrazach ogólnopolskiemu u odpowiada kurpiowskie u.
• Literę o, nazywaną o-zwykłym, w dialekcie kurpiowskim wymawiamy podobnie jak w języku polskim, np.: kot.
• Literę rz w dialekcie kurpiowskim pisze się i wymawia tak jak w języku ogólnopolskim. Przykłady: rzéka, purzycka, krzåky. Ze względu na to, że w dialekcie kurpiowskim występuje tylko rz, a ogólnopolskie ż wymawiane jest jako zlub ź, Kurpie nie mają problemu, gdzie zapisać ż a gdzie rz. Jeśli słyszą głoskę rz (ż), zawsze jest ona pisana przez rz.
• Jedynym prawidłowym zapisem głoski j jest litera j. Tam, gdzie słyszymy j, piszemy także j. Przykłady: jek, jabko,jedzëńe, ale też uwaga: djåbół, Holandjå,

• Ch i h wymawia się i pisze jak w języku ogólnopolskim.

8. Spółgłoski dźwięczne b, w, d, z, dz, rz, ź, dź, g na końcu wyrazu są wymawiane tak jak w języku polskimbezdźwięcznie, czyli jako p, f, t, s, c, sz, ś, ć, k . Pisane są tak jak w języku polskim – jako dźwięczne np. piszemydąb – choć wymawiamy dąp piszemy lew – choć wymawiamy lef .

9. Ubezdźwięcznianie w czasie przeszłym.

W kurpiowskich odpowiednikach ogólnopolskich czasowników typu mógł, mogłem, mogłeś piszemy literę oznaczającą spółgłoskę bezdźwięczną,

a więc mók, mókëm, mókeś.

10. Inne uwagi.

Obok zasad, reguł przedstawionych wyżej, dialekt kurpiowski na swoim obszarze występowania posiada także pewne geograficzne zróżnicowanie w wymowie. Nie wdając się w szczegóły, nie zdziwmy się, że choć np. słowo zębyzapisujemy zęby, możemy je usłyszeć nie tylko jako zëmby lecz także jako zamby. Podobnie, słowo chłopak piszemychłopåk, możemy je usłyszeć jako chłopak lub chłopok.

Na podstawie: Jerzy Rubach, Zasady pisowni kurpiowskiego dialektu literackiego, Muzeum Kultury Kurpiowskiej, Związek Kurpiów, Ostrołęka, 2009, zredagował: Mirosław Grzyb

 [/html][/fluid]