Jaja zostały pofarbowane na granatowo, posiadają tył bez wzoru, bordiurę o roślinnej ornamentyce oraz front przedstawiający kolejne stacje pasyjne, z mieszczącym się u góry numerem i tytułem. Wydmuszki zostały trwale przymocowane do prostokątnego tekturowego etui obitego czerwonym aksamitem. Pisanki – skrobanki odznaczają się wielką starannością wykonania, choć obrazy niepozbawione zostały cech charakterystycznych dla dawnej sztuki ludowej, a dzisiejszej naiwnej, prymitywnej  (cóż za niefortunne nazwy…). Tymi cechami jest zaburzenie proporcji, schematyczność wypowiedzi plastycznej, brak głębi i światłocienia. Zaopatrzone zostały zaś w dużą dawkę ekspresji i dramatyzmu, doskonale podkreślającymi tematykę przedstawień. Każda ze scen posiada najistotniejsze jej elementy, tak iż można je odpowiednio zinterpretować nie wspomagając się podpisami.

 Autor, Kazimierz Bondaryk urodził się 2 sierpnia 1950 roku na Białorusi, w polskiej rodzinie mieszkającej w Duchowlanach. W wieku 8 lat wyjechał do Ostrołęki, gdzie spędził resztę swojego życia. Kobiece rękodzieło zawsze było dla niego czymś bliskim. Z lat dzieciństwa zapamiętał matkę i siostrę pracujące przy warsztacie tkackim, dziergające koronkę bądź haft. W dorosłości interesował się sztuką ludową regionu, do którego wszakże przybył zza granicy, ale który dzięki żonie Kurpiance, stał się jego prawdziwym domem. Pierwszą skrobankę wykonał, jak sam twierdził, z nudów, w 1994 roku podczas świąt Wielkanocnych spędzanych u teściów. Zajęcie to do tego stopnia przypadło mu do gustu, że stało się jego wiernym hobby. Jego znakiem rozpoznawczym i ulubionym motywem była rozeta (czasem przypominająca bardziej gwiazdę niż kwiat), choć podejmowanych przez artystę samouka tematów było bez liku. Trzeba podkreślić, że ważną inspirację stanowiła dla niego kurpiowska wycinanka. Twórca doczekał się licznych nagród, wyróżnień, a jego małe dzieła znalazły swe miejsce w muzeach w Toruniu, Krakowie, Warszawie, Ciechanowcu. Nie mogło ich zabraknąć w zbiorach naszego Muzeum.

 Pisanki to rodzaj sztuki obrzędowej wykonywanej w okresie od połowy Wielkiego Postu do Wielkanocy, a na Wschodzie niekiedy aż do Zielonych Świątek. Najpowszechniejsze są te zdobione metodą batikową przy pomocy wosku nakładanego specjalnym lejeczkiem bądź szpilką czy patyczkiem, a następnie barwione. Obecnie dużą popularnością cieszą się pisanki, których wzór jest wydrapywany, np. igłą, nożykiem lub żyletką. (Co ciekawe, narzędzia wykorzystywane przez pana Bondaryka były również jego autorstwa, co świadczy o jego wszechstronnych uzdolnieniach.) W tych pierwszych dominują wzory geometryczne i roślinne, drugie pozostawiają większe pole do popisu, w nich też swoje miejsce odnalazły przedstawienia zoo a czasem też antropomorficzne. „Zdobnictwo o charakterze niefiguratywnym znane było od najwcześniejszych lat […]. Kojarzone jest ono z malowaniem na <<starą modę>>. Natomiast zdobnictwo o charakterze figuratywnym uchodzi za późniejsze.”

 Pisanki swym rodowodem sięgają bardzo daleko. Najstarsza odnaleziona na terenach Polski pochodzi z X w. Związane były z licznymi wierzeniami magicznymi, co wspierane było przez mity. Najstarsze z nich głosiły, iż cały świat powstał właśnie z jajek. Zdobionym (jako „spotęgowanym” symbolicznymi rysunkami), jak także święconym, przypisywano wielką moc oczyszczającą, uzdrowicielską, ożywiającą, płodności oraz przeciwdziałającą niemal wszelkim złym urokom. Z tego, później zatraconego, przekonania brały się zwyczaje toczenia jaja po ciele niedomagających ludzi oraz zwierząt, wkopywanie ich pod drzewa w sadzie, wkładanie do grobów, wrzucanie potłuczonych do pożaru, podkładanie pod progi domów, stodół, a na Kurpiach rozsypywanie skorup wokół chałup i na polach. Obecnie przypisuje się im głównie znaczenie rekreacyjne i estetyczne oraz chrześcijańską symbolikę nowego, odradzającego się życia, związanego ze Zmartwychwstaniem Jezusa, a za nim „zmartwychwstającą” wiosną przyrodą.

Skrobanki, prezentowane jako wirtualny obiekt marca, stanowią świetną kompilację dwóch przenikających się tradycji, ludowej oraz kościelnej. O nurcie ludowym wspomniałam zasadniczo wyżej, kościelny natomiast związany jest z tematem drapanych obrazów – Drogą krzyżową. Droga krzyżowa, jako nabożeństwo, zrodziła się z tradycji pątniczej do Ziemi Świętej, a bardziej skrystalizowaną formę przybrała w Niderlandach w II poł. XV w., skąd dotarła do nas na pocz. XVII w. wraz z budową kalwarii. Cykle przedstawień scen Męki Pańskiej powstawały już V w., jednak ich rozkwit nastąpił wraz z narodzinami w Kościele idei współczującego przeżywania, szerzonej przez mistyków żyjących w XII i XIII w. Temat ten tak trwale zakorzenił się w myśli ludzkiej, że stał się motywem nie tylko tzw. sztuki wysokiej, ale również artystów wyrosłych z „ludu”, o nieprofesjonalnym warsztacie.

 

Kazimierz Bondaryk, 2013, Ostrołęka, barwienie, skrobanie, wydmuszki, aksamit, tektura, nr inw. MKK/E/3818.

Opracowała Maria Kulczyk.

Bibliografia:

1. Antoniewicz W., Pisanki w Polsce, „Ziemia” 1913, nr 12, s. 180-189.

2. Fryś-Pietraszkowa E. i Kunczyńska-Iracka A., Sztuka w obrzędach i zwyczajach, w: Sztuka ludowa w Polsce, E. Fryś-Pietraszkowa, A. Kuńczyńska-Iracka, M. Pokropek, Warszawa 1988, s. 245-246.

3. Karta katalogu naukowego muzealiów etnograficznych, nr inw. MKK/E/3818, oprac. Katarzyna Mróz, 2013.

4. Łuczyński M., Świat z jaja. Wokół rekonstrukcji słowiańskiego mitu o kosmicznym jaju, „Racjonalista”, 30 grudnia 2007 [dostęp: 1 marca 2017], < http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,5673>.

5. Mielnikiewicz K., Pisanki, pisanki, „Kultura Łowiecka” 2008/2009 nr 51, s. 24-25.

6. Olędzki J., Kultura artystyczna ludności kurpiowskiej, Wrocław 1971, s. 110-114.

7. Wyszyńska J., Historia nabożeństwa Drogi krzyżowej, „Biuro Prasowe Jasnej Góry”, 8 marca 2007 [dostęp: 2 marca 2017], < http://www.jasnagora.com/news.php?ID=2526>.

8. Żyjemy w królestwie pisanek!, „Chwila dla Ciebie” 2010, nr 12 (775), s. 24-25.