Opowieść o mieście i rzece to opowieść wieloaspektowa, nie prosta. Inaczej niż historyk poprowadziłby ją urbanista, a inaczej archeolog. Inne spojrzenie będzie miał geograf, architekt, artysta czy np. osoba mieszkająca nad rzeką lub w oddaleniu od niej.

Podział rzeczowy zastosowany na wystawie „Ostrołęka. 6 x Narew” systematyzuje tok myślenia o współistnieniu rzeki przypisanej do natury i miasta jako zjawiska kulturowego. Inspirację do prezentacji sześciu wybranych problemów stanowiła kostka do gry wydobyta na średniowiecznym grodzisku „Stare Miasto” w Ostrołęce podczas badań archeologicznych w 1975 roku. Niemożliwym jest dzisiaj stwierdzić, kto grał i o co szła gra w obronnym gródku nad Narwią. Motyw kostki obecny jest na wystawie zarówno w warstwie graficznej, jak też w aranżacji.

Jest coś intrygującego w obecności rzeki w mieście, podobnie, jak intrygująca jest gra w kości. W grze tej nie rządzi czysty przypadek czy szczęście. Obowiązują tu zasady, jest pewien układ, pożądana jest kalkulacja, by wybrać odpowiednio, zastosować właściwą strategię. Jak w każdej grze, tak i tu występuje ryzyko, którego podjęcie może dać szansę, może procentować.

Wystawa dzieli się na sześć działów, nazwanych terminami z gry w kości: „Układ”, „Zasady”, „Kalkulacja”, „Generał”, „Ryzyko” i „Bonus”. W pierwszym z nich uwzględniamy dopływy Narwi, jej połączenie z Morzem Bałtyckim, znaczenie rzeki jako szlaku wodnego w różnych okresach historycznych, ilustrujemy też zależność przebiegu dróg lądowych względem rzeki i przepraw stałych umożliwiających pokonanie wodnej przeszkody i organizujących drogi lądowe, podkreślamy stałość szlaków. Drugi dział zatytułowany „Zasady” dotyczy Narwi jako czynnika miastotwórczego.

Rzeka i most na Narwi w Ostrołęce przed zniszczeniem podczas pierwszej wojny światowej

Rzeka sprzyjała powstaniu i rozwojowi Ostrołęki. Miasto zaczęło wyrastać na wyniesieniu nadrzecznym, na lewym brzegu, w miejscu przecięcia Narwi z ważnymi lądowymi szlakami handlowymi. Nazwę miasta również możemy uzasadniać położeniem nad Narwią. Jej pochodzenie ma związek z charakterystyczną trawą o ostrych krawędziach porastającą obszar wydm Sandru Kurpiowskiego. Ukształtował się on w następstwie zlodowacenia środkowopolskiego i bałtyckiego, którego granicę wyznacza Narew.

Rzeka to ważny szlak handlowy i czynnik sprzyjający rozwojowi gospodarczemu. Od najdawniejszych czasów ostrołęczanie korzystali z tego dobrodziejstwa, choć czasami występowały ograniczenia natury politycznej.
Rzeki od wieków były ważnymi liniami strategicznymi. Tworzyły naturalną sieć przewozu sprzętu, zaopatrzenia, a przede wszystkim stanowiły bariery i strefy obronne wzmocnione bagnami, torfowiskami i błotami. Przy militarnych aspektach Narwi, prezentowanych w czwartym dziale nazwanym „Generał”, wzięliśmy pod uwagę szersze spektrum całej linii wodnej uwzględniającej środkowy odcinek Wisły, Narwi, Biebrzy, Niemna, ich wzajemne zależności.

Narew okazywała moc żywiołu w okresach, gdy jej wezbrane wody i dopływy zagrażały miastu, niosąc zniszczenie. To zaznaczyliśmy w „Ryzyku”. Szkody wyrządzane przez wody Narwi szczęśliwie nie równoważą korzyści wynikających z sąsiedztwa rzeki.

Narew przysparzała też mieszkańcom Ostrołęki wielu przyjemności, wytchnienia, rozrywki czy sportu. Zwracamy na nie uwagę w dziale „Bonus”.

Mamy nadzieję, że wystawa o Ostrołęce i Narwi, choć w swej strukturze ograniczona do sześciu problemów, przybliży złożoność zagadnienia, uświadomi zależność nakładających się w czasie i przestrzeni zjawisk zachodzących w nadrzecznym mieście, że pobudzi do refleksji nad jego tożsamością. Na ekspozycji wykorzystaliśmy muzealia bezpośrednio i pośrednio związane z rzeką, ilustracje i zróżnicowane informacje przypominające opowieść kontekstową, niekiedy przyjmujące formę anegdotyczną, informacji prasowej czy wspomnień.

Barbara Kalinowska

Kuratorzy wystawy – Barbara Kalinowska, Maria Samsel
Autor scenariusza – Barbara Kalinowska
Projekt aranżacji – Leszek Sokoll
Opracowanie graficzne – Zenon Kowalczyk
Projekt folderu – Olga Szczechowska
Tłumaczenie – Kimba Francis Kerner

Wystawa ze zbiorów Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce oraz zbiorów prywatnych.