Na wystawę składa się 14 szopek, od niewielkich – ok. 40 cm – do niemal 2 metrowych. Wśród szopek, które eksponowane będą na ekspozycji dominują te pochodzące z II poł. XX wieku.

Szopkarstwo krakowskie jest tradycyjnym rzemiosłem opartym na wiedzy i umiejętnościach przekazywanych z pokolenia na pokolenie, które w 2014 roku zostało wpisane na krajową Listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.  Każda z szopek ukazuje scenę Bożego Narodzenia, ale wyjątkowym walorem jest umieszczenie jej w kontekście architektury miasta.

Konstrukcja szopki jest fantazją autora, na którą składają się zminiaturyzowane i stylizowane elementy zabytkowej architektury Krakowa. Jest ona smukła, symetryczną, najczęściej trójwieżową budowlą o charakterystycznej i unikatowej w skali świata baśniowości, czyli braku dosłowności w przedstawieniu. Konstrukcja powinna być lekka, dlatego buduje się ją najczęściej z listewek lub tektury. Podstawowym materiałem używanym do oklejania jest staniol, czyli gładka lub specjalnie mięta cienka folia metalowa, która służy również do wykonywania dekoracji.

Z najwcześniejszych opisów krakowskiej szopki, pochodzących z 1808 roku, wiadomo, że jest ona określana jako teatrzyk marionetek. W kolejnych dekadach kronikarze zwracają uwagę na zmianę miejsca całego przedstawienia ukazującego Boże Narodzenie – nie przed szopką, lecz wewnątrz jej budynku oraz towarzyszące scenie figurki, które nawiązują do postaci legendarnych, historycznych, etnicznych i etnograficznych. Są nimi najczęściej Lajkonik, smok wawelski, Tadeusz Kościuszko, Jan Paweł II, krakowiacy, górale, Żydzi, Cyganie i wiele innych. Na początku XX wieku nastąpiła istotna zmiana polegająca na umieszczeniu sceny ewangelicznej na pierwszej kondygnacji w ten sposób oddzielając ją od świata świeckiego na kondygnacji dolnej. Podobno sam Stanisław Wyspiański zafascynowany rękodziełem krakowskich rzemieślników zachęcał ich do czerpania wzorów z rodzimej architektury. Dziś, prawie wszystkie szopki są podświetlane, zmechanizowane – z ruchomymi figurkami lub elementami ozdobnymi, wykonywane z materiałów dużo łatwiej dostępnych niż pół wieku temu. Od kilkudziesięciu lat zaczęły powstawać szopki specjalnie na konkurs, które są już pozbawione pierwotnej funkcji jaką było organizowanie teatrzyku o Bożym Narodzeniu skierowanym dla publiczności.

Konkursy na najpiękniejszą szopkę krakowską od 1937 roku są organizowane cyklicznie (z przerwą na czas trwania II wojny światowej); Od 1946 roku opiekę nad nim sprawuje Muzeum Historyczne Miasta Krakowa. Udział w corocznym konkursie – w pierwszy czwartek grudnia, dla wielu twórców jest dużą mobilizacją. Wiąże się ona z odpowiednią organizacją czasu i systematycznej, kilkumiesięcznej pracy. Każdy z twórców ma własną technikę konstruowania szopki, z którą niechętnie dzieli się z innymi, a także własny styl ukształtowany pod wpływem odpowiedniej kolorystyki, detali architektonicznych, oryginalnych zdobień, ruchomych i podświetlanych elementów. Sposób pracy determinuje również wielkość budowli, które są zgłaszane do konkursu w kategorii miniatur, małych, średnich i dużych sięgających dwóch lub więcej metrów. Każda z nich precyzyjnie wykonana staje się niepowtarzalnym arcydziełem sztuki nieprofesjonalnej. Twórcy nie ukrywają, że duże zainteresowanie szopkami wśród krakowian, mieszkańców Polski i poza granicami kraju motywuje ich do corocznej pracy.

Tekst nt. szopkarstwa krakowskiego: Dr Magdalena Kwiecińska, Muzeum Historyczne Miasta Krakowa.

Serdecznie zapraszamy do zwiedzania!