„Akademia wycinanki kurpiowskiej” to projekt dla członków najmłodszych pokoleń (uczniów z klas IV-VII szkoły podstawowej i II-III gimnazjum), trwające od kwietnia do grudnia 2018, którego celem jest przekazanie wiedzy, a przede wszystkim praktycznych umiejętności w sferze wybranej dziedziny sztuki ludowej – wycinanki – najcharakterystyczniejszej gałęzi plastyki kurpiowskiej. W ramach szkolenia przewiduje się osiemnaście spotkań, z których pierwsze dwa mają charakter wprowadzający, realizowane przez muzealników, natomiast pozostałe szesnaście – przez „mistrza tradycji” – Czesławę Kaczyńską. Końcowe efekty w postaci prac uczniów będzie można oglądać na nowej wystawie stałej „Wycinanka kurpiowska” w Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce. Ponadto w ramach projektu przewidziano wykonanie dokumentacji filmowej szkolenia.

Głównym celem przedsięwzięcia jest ochrona przed zanikiem sztuki wycinankarskiej w odmianie kadzidlańskiej*. Dzięki szkoleniu przeprowadzonemu przez twórcę ludowego z grupą dzieci i młodzieży (cztery osoby) wywołana zostanie transmisja międzypokoleniowa, która umożliwi przekazanie wiedzy i praktycznych umiejętności.

Dwa pierwsze spotkania mają charakter wstępu teoretycznego. Ich zadaniem jest wprowadzenie uczniów w zagadnienie wycinankarstwa i przygotowanie do części praktycznej szkolenia z twórcą ludowym, aby uczniowie zaangażowali się w zajęcia z pełną świadomością tego, co robią i jakie to ma znaczenie. Spotkania prowadzone przez muzealników – specjalistów mających na co dzień do czynienia z wycinanką (zarówno obiektami zabytkowymi, jak i współczesnymi zgromadzonymi w zbiorach Muzeum Kultury Kurpiowskiej), a także z ich autorami. Lekcje te mają charakter interdyscyplinarny – zorganizowane przez etnografów i historyka sztuki, pozwalają spojrzeć na tę gałąź twórczości wszechstronnie. Ich tematyka dotyczy genezy i historii wycinanki, jej symboliki, formy i funkcji z uwzględnieniem przemian, znaczenia dla tożsamości regionalnej oraz możliwości rozwoju i promocji tej wytwórczości. Wzbudzenie takiej świadomości w uczniach jest bardzo ważne ze względu na przetrwanie efektów szkolenia po jego zakończeniu.

Spotkania z „mistrzem tradycji” służą przekazaniu praktycznych umiejętności uczniom. Docelowo działania te zmierzają do wygenerowania kolejnego pokolenia wycinankarzy i ochrony zjawiska, jakim jest wycinankarstwo kurpiowskie w odmianie kadzidlańskiej. Projekt dedykowany jest twórcy ludowemu i uczniom z okręgu występowania tejże wycinanki, a więc przekaz odbywa się „pomiędzy osobami wywodzącymi się z tej samej wspólnoty i kultury lokalnej”. Wywołana w ten sposób transmisja międzypokoleniowa ma być bliska swym charakterem tej, która istniała do niedawna, kiedy to babcie, ciotki, matki, a niekiedy i sąsiadki uczyły tradycyjnych umiejętności najmłodszych.

Spotkania szkoleniowe odbywają się w najodpowiedniejszym do tego miejscu – Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle – gdzie znajduje się chałupa kurpiowska z odtworzonym wnętrzem i umieszczonymi na ścianach wycinankami. Do nauki wykorzystane są materiały (papier glansowany) i narzędzia (nożyce do strzyżenia owiec), które używane były zarówno w przeszłości, jak i współcześnie przez wycinankarki, by zachować jak największą autentyczność zjawiska. 

* Wśród wycinanki kurpiowskiej można wydzielić wycinankę z Puszczy Zielonej i wycinankę z Puszczy Białej. Wycinanka z Puszczy Zielonej posiada dwie odmiany: kadzidlańską i myszyniecką. Twórczynie wykonujące prace zaliczane do pierwszej są najaktywniejszą i najliczniejszą grupą wycinankarek kurpiowskich. Obserwacje z ostatnich lat pokazują, że i to grono stale się uszczupla – twórczynie należą do najstarszego pokolenia, a następców jest zbyt mało, by nie zagrażał tej twórczości zanik. Z tych względów projekt wpisuje się w założenia ratyfikowanej w 2011 roku przez RP Konwencji UNESCO z 2003 roku w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego.

Projekt dofinansowany przez:

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Samorząd Województwa Mazowieckiego