W XIX wieku Monachium było niekwestionowanym centrum polskiego malarstwa. Do artystów związanych z nim należeli: Roman Kochanowski, Władysław Malecki, Włodzimierz Łoś, Józef Jaroszyński, Zygmunt Ajdukiewicz, Zdzisław Suchodolski, Antoni Piotrowski, Zygmunt Sidorowicz, Franciszek Streitt, Franciszek Żmurko, Jan Chełmiński, Stefan Popowski, Stanisław Masłowski, Józef Chełmoński, Julian Fałat, Leon Wyczółkowski, Ludwik Stasiak, Ludwik de Laveaux, Józef Rapacki, Wacław Żaboklicki, Feliks Cichocki, Antoni Gawiński. Realistycznie malowane ojczyste pejzaże i sceny rodzajowe odwołujące się do rodzimej tradycji, to najczęstsze motywy pojawiające się na płótnach malarzy określanych mianem „polskich monachijczyków”. 
Zmieniająca się pod koniec XIX wieku sytuacja gospodarcza i kulturalna w kraju, szanse i nadzieja na poprawę warunków funkcjonowania życia artystycznego sprawiały, że artyści po okresie nauki i artystycznych podróży chętniej osiadali w Warszawie lub Krakowie. Nie bez znaczenia było przekształcenie w 1895 roku krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w Akademię. Na jej czele stanął Julian Fałat, który dzięki nauce w Monachium stał się mistrzem techniki akwarelowej. Profesorskie stanowiska powierzył m.in. swoim monachijskim kolegom: Leonowi Wyczółkowskiemu, Jackowi Malczewskiemu i Teodorowi Axentowiczowi. W podkrakowskich Bronowicach osiadł wykształcony w Wiedniu, Monachium i Krakowie Włodzimierz Tetmajer, pierwowzór Gospodarza z Wesela Stanisława Wyspiańskiego. Jednak główną rolę w życiu akademii odgrywał powołany na stanowisko profesora pracowni pejzażu Jan Stanisławski. Wykształcił całe rzesze pejzażystów, do których należeli: Stanisław Kamocki, Stefan Filipkiewicz, bracia Stanisław i Józef Czajkowscy, Alfons Karpiński, Henryk Szczygliński. Z Krakowem związany był Wojciech Weiss, uczeń Malczewskiego i Wyczółkowskiego, twórca bardzo różnorodny, symbolista, pejzażysta, autor aktów i intymnych portretów. Fryderyk Pautsch i Władysław Jarocki, urodzeni na Kresach, studenci Politechniki Lwowskiej, malarstwa uczyli się w Paryżu i na krakowskiej akademii u Leona Wyczółkowskiego. Część swojej twórczości poświęcili folklorowi Podhala i Huculszczyzny.
Osobnym rozdziałem w historii polskiego malarstwa było Wilno. Miasto to mimo tradycji nauczania sztuki na Uniwersytecie im. Stefana Batorego, sięgającej początku XIX wieku, długo pozostawało na uboczu życia artystycznego. Okres międzywojenny wyniósł wileńskie środowisko do rangi samodzielnego i znaczącego ośrodka sztuki. Do historii sztuki polskiej przeszły takie nazwiska, jak: Czesław Wierusz-Kowalski, syn Alfreda, aktywny uczestnik i organizator życia i szkolnictwa artystycznego na Wileńszczyźnie, urodzony w Suwałkach Marian Kulesza, osiadły po wojnie w Toruniu Tymon Niesiołowski i Michał Rouba, wykształcony w pracowni Jacka Malczewskiego na Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, wilnianin z urodzenia, tam przedwcześnie zmarły w 1941 roku „piewca wileńskich krajobrazów”. Międzywojenne Wilno tętniło życiem kulturalnym. 
Eliza Ptaszyńska

Scenariusz wystawy: Eliza Ptaszyńska, Muzeum Okręgowego w Suwałkach
Kurator wystawy: Joanna Zyśk, Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
Projekt plastyczny: Sylwia Leszczyńska-Chalamońska